از نظر کارشناسان حوزه اجتماعی، کنترل و مهار آسیب‌های اجتماعی باید با حمایت از کودکانی انجام شود که به دلیل فقر اقتصادی و فرهنگی حاکم بر بنیان خانواده، مجبور به کار می‌شوند. بهترین راه حل جلوگیری از ورود آنها به دنیای اشتغال است. برنامه‌ریزی دقیق برای توانمندسازی خانواده‌های نیازمند و کودکانی که در این‌گونه خانواده‌ها زندگی می‌کنند، میتواند در کنترل و کاهش اعتیاد در کودکان کار و عوامل آن تأثیر چشمگیری داشته باشد.
عوامل ایجاد اعتیاد در کودکان
اعتیاد در کودکان کار و عوامل آن را می‌توان به‌صورت زیر دسته‌بندی کرد:
ارضای حس کنجکاوی
به‌نظر می‌رسد اعتیاد کودکان کار علاوه‌بر وضعیت اجتماعی و محیطی ناشی از نوعی کنجکاوی و شجاعت و نیز منیت کودکانه این گروه از افراد جامعه باشد. این بچه‌ها به‌دلیل خصلت ماجراجویی و بی‌باکی خود بیشتر از دیگران در معرض آسیب و خطر اعتیاد قرار می‌گیرند.
دسترسی به مواد
تامین مواد برای این گروه از کودکان، به‌دلیل اینکه اوقات زیادی را بیرون از خانه سپری می کنند آسان‌تر است. این بچه‌ها عموما از تریاک و مشتقات شروع می‌کنند و به مواد دیگر کشیده می‌شوند و به همین دلیل بیشتر کلینیک‌های ترک اعتیاد مراجعین زیادی برای ترک تریاک بدون درد دارند.
راهکارها برای پیشگیری از اعتیاد در کودکان کار
تاکید بر نقش مهارت‌های جتماعی در مراکز حمایتی و آموزشی در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی موثر است. افزایش مهارت‌های اجتماعی زندگی اعم از قدرت نه گفتن، قدرت حل مساله و قدرت تصمیم‌گیری اگر به موقع و به‌درستی به کودکان آموزش داده شود، ضمن اینکه آنها را در برابر بسیاری از آسیب‌های اجتماعی محافظت می‌کند، باعث می‌شود در آینده هم زندگی سالم‌تری داشته باشند.
معمولا در طرح ساماندهی کودکان کار، کودکان کار معتاد دستگیر می‌شوند و بهزیستی باید چنین کودکانی را بپذیرد، وضعیت آنها را مشخص سازد و آنها را به کمپ‌ها معرفی کند. بهزیستی باید در خصوص این بچه‌ها تصمیم جدی بگیرد و اقدامات عملی انجام دهد تا زمینه بازگشت دوباره این کودکان به خیابان از بین برود.
راهکارها برای درمان اعتیاد در کودکان کار
درمان اعتیاد کودکان در مقایسه با بزرگسالان راحت‌تر انجام می‌شود، چون کودکان در سنین رشد هستند و ساختار رشدی آنها میتواند به روند سم‌زدایی کمک کند. باید دانست که احتمال بازگشت آنها وجود دارد، چون بازگشت در هر سنی امکان‌پذیر است. هرچند در روند ترک اعتیاد کودکان، اگر آنها در نهادهای مراقبتی و حمایتی قرار بگیرند، برگشت آنها سخت خواهد بود.
درمان در مراکز روان درمانی
هر کودکی که در مراکز روان درمانی بستری می‌شود، تحت تشخیص مناسب قرار می‌گیرد و سپس برنامه درمانی بسته به اعتیادش مشخص می‌شود. برنامه آنها احتمالا شامل برخی از انواع روش‌های درمان سو مصرف مواد خواهد بود. در طول این جلسات، کودک معتاد تشویق می‌شود تا مزایا و معایب استفاده از هر گونه مواد مخدر را بررسی و با کمک درمانگر خود، اهدافی را برای دستیابی به یک سبک زندگی سالم‌تر ایجاد کند.
سم زدایی
سم زدایی بسته به وضعیت بیمار ممکن است چند روز یا چند هفته طول بکشد. سم زدایی تحت مراقبت متخصصان، به‌طور ایمن و دور از دسترس موادمضر انجام می‌شود. کودک احتمالا علائم ترک را نیز تجربه کند که شامل درد جسمی یا روحی ناشی از دریافت نکردن مواد مخدر است.
درمان شناختی- رفتاری
درمان شناختی-رفتاری یک گزینه درمانی با هدف کشف دلیل اعتیاد و تلاش در جهت تغییر الگوهای فکری است. به‌طور کلی، درمان شناختی- رفتاری بر این مفهوم استوار است که افکار منجر به رفتارهایی می‌شود که ما نمی‌توانیم درک کنیم. در طول دوره توانبخشی نوجوان برای سو مصرف مواد، جلسات شناختی- رفتاری به کودکان در موارد زیر کمک می‌کند:
کمک به آنها در شناسایی نشانه‌های محرکی که قبل از مصرف مواد وجود دارد تا بتوانند مهارت‌های خودتنظیمی را توسعه دهند.
استفاده از استراتژی‌های مختلف برای جلوگیری از موقعیت‌ها، افراد یا مکان‌های پرخطر
توسعه مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله
جدا کردن کودکان از خانواده
کودکان کار معتاد زیر ۱۲ سال بیشتر قربانی سوء رفتار خانواده‌ها هستند و در بیشتر موارد اعتیاد توسط خانواده یا فرد دیگری برای کودک به‌وجود آمده است. در این موارد خیلی زود کودک را باید از آن محیط نجات دهند تا سم‌زدایی انجام و بعد به بهزیستی سپرده شود؛ زیرا سرپرست خانواده صلاحیت نگهداری از کودک را ندارد. کودکان در این شرایط قاعدتا نباید به محل زندگی قبلی خود بازگردانده شوند.
محرک‌های انگیزشی
محرک‌های انگیزشی در بسیاری از مدل‌های درمان سو مصرف مواد برای کودکان استفاده می‌شوند. این شکل از درمان، پیشرفت بیماران را در بازتوانی، از جمله هر روزی که موفق می‌شوند هوشیار بمانند، ردیابی می‌کند و به آنها جایزه می‌دهد. جوایز احتمالا شامل لوازم الکترونیکی، لباس یا حتی پول نقد باشد. هر چه کودک از پاداش‌های خود احساس رضایت بیشتری داشته باشد، به تلاش خود برای هوشیار ماندن ادامه می‌دهد.
تفریح درمانی
تفریح درمانی معتادان را در فعالیت‌های اوقات فراغت مانند ورزش، هنر و صنایع دستی و بازی درگیر می‌کند. اوقات فراغت سالم میتواند به طرق مختلف برای یک معتاد در حال بهبودی مفید باشد، و زمینه درمان جسمی و روحی را فراهم کند.
تفریح درمانی کودکان معتاد را ترغیب می‌کند تا در طول فرآیند درمان سست نشوند و ویژگی‌های مثبت شخصیت خود را دوباره کشف کنند. به آنها اجازه می‌دهد تا با سایر معتادان در حال بهبودی پیوند برقرار کنند و نحوه تعامل سالم با دیگران را دوباره بیاموزند. در طول مسیر، آنها مهارت‌های جدیدی را می‌آموزند، سلامت جسمانی خود را بهبود خواهند بخشید و احساس عزت نفس و ارزشمندی پیدا می‌کنند.
تجویز داروهای ترک اعتیاد
تجویز دارو در طول درمان سو مصرف مواد احتمالا به کودک کمک کند تا هوس‌های خود را کاهش دهد، سلامت طبیعی خود را بازیابد یا هرگونه اختلال روانپزشکی زمینه‌ای را برطرف کند.
چالش هایی که باعث میشه کودکان کار به این مورد روی بیارند
کودکان کار نسبت به دیگر کودکان در معرض چالش‌های متعددی قرار دارند که زمینه‌ساز روی آوردن آنها به انواع مواد مخدر هستند. برخی از این چالش‌ها عبارتند از:
چالش‌های اقتصادی
بسیاری از کودکان کار، به دلیل مشکلات اقتصادی، نان‌آور خانواده هستند. فقر اقتصادی یکی از عوامل تاثیر گذار در رفتارهای ضد اجتماعی از جمله اعتیاد است. در خانواده‌های فقیر، برخی کودکان برای تامین مالی به خرید و فروش مواد روی می‌آورند. عوامل تولید اول آنها را معتاد و سپس از آنها برای فروش مواد استفاده می‌کنند.
چالش‌های فرهنگی
از مهمترین چالش فرهنگی کودکان کار ضعف نهاد خانواده است. فقر فرهنگی و شیوه‌های نادرست تربیتی، منزلت اجتماعی پایین خانواده و ناآگاهی اعضای خانواده به ویژه والدین از مسائل تربیتی عامل بسیار مهم در مصرف مواد مخدر در این گروه از کودکان است.
چالش‌های روحی و روانی
کودکان کار به علت شرایط نامناسب خانواده، وضعیت مکانی و وضعیت محل کار با آسیب‌های بی‌شماری مواجه هستند. محیط خانواده مکان مناسبی برای این کودکان نیست زیرا در آن احساس آرامش نمی‌کنند که لطمات جبران ناپذیری بر روح و روان کودک می‌گذارد. عدم توجه به نیازهای عاطفی کودکان میتواند عامل بروز ناهنجاری‌های رفتاری و در نتیجه اعتیاد کودک شود.
جمع‌بندی
به‌دلیل انکار‌ها و بی‌توجهی‌های مسئولین، روز به روز بر تعداد کودکان کار معتاد افزوده می‌شود. کودکان کار معتاد معلول آسیب‌های اجتماعی هستند که ناخواسته معتاد می‌شوند و در صورت نبود سیستم‌های درمانی و حمایتی مناسب، سال‌ها در این منجلاب باقی خواهند ماند. برنامه‌های بهزیستی باید بیشتر بر روی اعتیاد در کودکان کار و عوامل آن توجه کنند و باید از سازمان‌های مردم نهادی که در این زمینه فعالیت می‌کنند حمایت شوند.
