وقتی از روانشناسی صحبت می‌شود، فوراً در ذهن اکثر مردم تصویری از یک روان‌درمانگر یا روانشناس بالینی تداعی می‌شود.
با این حال، این تصوری نادرست و ناقص از رشته مهم روانشناسی است. در این علم، علاوه بر روانشناسی بالینی، گرایش‌ها و رویکردهای بسیار دیگری وجود دارد که هر کدام موضوعات و مسائل جالبی را دنبال می‌کنند.
ما در این مطلب قصد داریم به معرفی یکی از مهمترین و اساسی‌ترین گرایش‌ها در روانشناسی، یعنی روانشناسی اجتماعی بپردازیم. ما ضمن مروری کوتاه بر تاریخچه، به موضوعات و ایده‌هایی که روانشناسان اجتماعی با آن سر و کار دارند اشاره می‌کنیم.
از آنجا که در این حیطه تاثیرگذار در تاریخ روانشناسی، رفتار و فرآیندهای ذهنی انسان در چارچوب تعاملات با محیط و یک زمینه اجتماعی بررسی می‌شود، می‌توانیم در آن به فهم کامل‌تری از اعمال خود و دیگران برسیم.
بنابراین بعد از مطالعه این متن، متوجه خواهید شد که یک روانشناس اجتماعی بودن تا چه حد جذاب و مهم است. پس در ادامه با ما در سایت متا راز همراه باشید.
روانشناسی اجتماعی چیست؟
روانشناسی اجتماعی یکی از رویکردهای مهم روانشناسی است.
از دیرباز، سرشت اجتماعی انسان همیشه مورد توجه متفکران بوده است.
این اهمیت تا جایی است که ارسطو، فیلسوف بزرگ یونانی، انسان را حیوانی اجتماعی می‌داند.
با این حال، تا پیش از شکل‌گیری روانشناسی اجتماعی، اکثر مکاتب و رویکردهای روانشناسی از اهمیت نقش محیط اجتماعی در رفتارهای انسان غفلت کرده بودند.
به طور کلی، منظور از روانشناسی با گرایش اجتماعی، مطالعه علمی افکار، احساسات، باورها، نیات و اهداف افراد در یک زمینه اجتماعی و بررسی تاثیر تعاملات اجتماعی بر انسان‌ها است.
روانشناسان اجتماعی معتقدند که اگر انسان‌ها را در خارج از موقعیت‌های اجتماعی در نظر بگیریم، مانند اتفاقی که در اکثر آزمایش‌های روانشناسی و علوم اعصاب رخ می‌دهد، درک ما از آنها ناقص و غیرواقعی خواهد بود.
مهم نیست در واقعیت باشد یا در خیال، در هر صورت، ما در اکثر مواقع از زندگی خود با انسان‌های دیگر در ارتباط هستیم؛ بنابراین رفتارها و محتویات ذهنی ما، تحت تأثیر سایر انسان‌ها و موقعیت‌های اجتماعی است.
تمرکز روانشناسی اجتماعی بر روی چه موضوعی است؟
به طور کلی، تمام موضوعاتی که سایر رویکردها و گرایش‌ها به آن می‌پردازند، مورد علاقه روانشناسان اجتماعی نیز هست.
با این حال، برخی از مسائل را می‌توان موضوعات تخصصی روانشناسی اجتماعی دانست که این دسته از روانشناسان در مورد هر کدام بیش از نیم قرن مطالعه و پژوهش انجام داده‌اند.
ما در این قسمت به چند مورد از مهمترین آنها اشاره خواهیم کرد.
شناخت اجتماعی
ما انسان‌ها توانایی شگرفی در پردازش، ذخیره سازی و کاربرد اطلاعات اجتماعی داریم، اما سوال مهم این است که این اتفاق چگونه رخ می‌دهد؟
این سوالی است که محققان شناخت اجتماعی سعی دارند به آن پاسخ بدهند.
روانشناسان اجتماعی که به مطالعه شناخت اجتماعی می‌پردازند، شباهت زیادی با حوزه دیگر روانشناسی، یعنی روانشناسی شناختی دارند.
به طور کلی، اکثر محققان شناخت اجتماعی باور دارند که ما اطلاعات اجتماعی را با کمک طرحواره‌ها بررسی می‌کنیم.
طرحواره یا اسکیما، ایده‌های کلی ما درباره جهان، چگونگی اوضاع و نحوه کارکرد آن است.
آنها مانند یک سری میانبرهای ذهنی عمل می‌کنند که به ما اجازه می‌دهند اطلاعات جدید را بر اساس تجارب گذشته خود درک کنیم.
نگرش و تغییر نگرش
یکی دیگر از حوزه‌های تحقیقاتی عمده در روانشناسی اجتماعی، مطالعه نگرش و چگونگی تغییر آن است.
نگرش‌ها، ارزیابی‌های ما در مورد جهان، افراد و اشیا هستند. در میان سایر موضوعات، همواره نگرش‌ها در معرض توجه بیشتری از سوی روانشناسان اجتماعی بوده‌اند.
نگرش‌ها می‌توانند بسیار مهم و تاثیرگذار باشند. برای مثال، نگرش شما به یک کاندیدای انتخاباتی، به احتمال زیاد تعیین می‌کند که شما به او رای خواهید داد یا خیر.
در مثالی دیگر، نگرش اولیه شما نسبت به همکلاسی یا همکارتان، رابطه بعدی شما را با او تحت تاثیر قرار می‌دهد.
مطالعه نگرش و چگونگی تغییر آن، از موارد مهم روانشناسی اجتماعی است.
پیشداوری و تبعیض
تاکنون مورد اعمال تبعیض‌آمیز یا قضاوت‌های پیش‌داورانه قرار گرفته‌اید؟ اگر جوابتان مثبت است، حتماً درک می‌کنید که این رفتارها تا چه حد می‌توانند آزاردهنده باشند.
امروزه تعداد زیادی از روانشناسان اجتماعی، به ریشه‌ها، علل و آثار این نوع نگرش‌ها و رفتارها می‌پردازند.
با توجه به گوناگونی جوامع و وجود اقلیت‌های مختلف در اکثر جوامع، تعداد زیادی از دولت‌ها با صرف بودجه‌های تحقیقاتی کلان از روانشناسان اجتماعی خواسته‌اند تا راه‌حلی برای این معضل اجتماعی پیدا کنند.
پرخاشگری و خشونت
روانشناسان اجتماعی همچنین به این موضوع علاقمند هستند که چگونه و چرا رفتارهای پرخاشگرانه از مردم سر می‌زند.
آنها عوامل مختلفی، از جمله شرایط اجتماعی، تربیت در دوران کودکی، تاثیرات رسانه‌ها و تاثیر همسالان را موثر می‌دانند.
همچنین، نظریه یادگیری اجتماعی، یکی از رایج‌ترین دیدگاه‌ها در بین محققان پرخاشگری برای توضیح ایجاد اعمال خشونت‌بار است.
رفتارهای نوع دوستانه
در روانشناسی اجتماعی تنها به نیمه تاریک انسان توجه نمی‌شود.
رفتار جامعه پسند یا نوع دوستانه، یکی دیگر از زمینه های تحقیقاتی عمده در این رشته است.
رفتارهای جامعه پسند آنهایی هستند که شامل کمک و همکاری به دیگران می‌شوند، بدون اینکه برای فرد سود واضحی در کار باشد.
زندگی در جامعه‌ای که در آن مسئولیت اجتماعی بالایی داشته باشند و همدیگر کمک کنند، بسیار لذت بخش است. بنابراین، روانشناسان اجتماعی به دنبال عواملی هستند که زمینه‌ساز رفتارهای نوع دوستانه است.
خودپنداره و هویت اجتماعی
این سوال که «من چه کسی هستم؟» یکی از مهمترین سوالاتی است که در طول زندگی برای هر یک از ما ایجاد می‌شود.
مردم چگونه خود را می‌شناسند و درک می کنند؟ تصورات ما از خودمان چگونه بر تعاملات اجتماعی ما تأثیر می گذارد؟ این سوالات از جذاب‌ترین مسائل برای روانشناسان اجتماعی است.
احساس ما از خودمان به شدت به موقعیت‌ها، افرادی که با آنها رابطه داریم و همچنین هیجانات و عواطف ما اثرگذار است.
اعتماد به نفس، عزت نفس، خودآگاهی و ابراز وجود، تنها چند مورد از موضوعاتی است که با خودپنداره‌ها درگیر هستند.
بررسی هویت اجتماعی بسیار مهم است.
۵ ایده مهم در روانشناسی اجتماعی
روانشناسی با رویکردی اجتماعی، تاریخچه‌ای به اندازه حدوداً یک قرن دارد.
هر چند تاریخ غیر رسمی آن بسیار طولانی‌تر بوده و حتی می‌توان شروع آن را مصادف با آغاز تفکر بشر دانست.
با چنین قدمتی، طبیعی است که روانشناسان اجتماعی تعداد زیادی از نظریات و دیدگاه‌ها را مطرح کرده باشند. ما در اینجا، ۵ دیدگاه اساسی در میان محققان این رشته را مرور می‌کنیم.
۱. رفتارهای اجتماعی هدفمند هستند
ما رفتارهای اجتماعی خود را بی‌دلیل انجام نمی‌دهیم.
تعاملات ما در جهان اجتماعی در خدمت دستیابی به اهداف یا رفع نیازها است.
با این حال، سوال مهم این است که نیازها یا اهداف اجتماعی ما چیستند؟ روانشناسان اجتماعی برخی از آنها را نام می‌برند:
نیاز به پیوند اجتماعی
تمایل به شناخت خود و دیگران
تمایل به کسب توجه یا حمایت از دیگران
۲. موقعیت‌ها در رفتار ما تاثیرگذار هستند
ما معمولاً در قضاوت‌های خود از دیگران، نقش عوامل محیطی و موقعیتی را نادیده گرفته و فرد را مسئول تمام آن اتفاق می‌دانیم؛ اشتباهی که به خطای بنیادین اسناد معروف است.
با این حال، روانشناسان اجتماعی نظری کاملاً متفاوت دارند، آنها معقتدند که افراد بسته به موقعیت بسیار متفاوت رفتار می‌کنند و بنابراین برای درک کامل رفتار انسان‌ها، باید شرایط محیطی را جدی بگیریم.
۳. موقعیت‌های اجتماعی بر هویت ما تاثیرگذار هستند
همانطور که پیشتر اشاره کردیم، هویت یا خودپنداره یکی از موضوعات اصلی روانشناسان اجتماعی است.
اعتقاد آنها بر این است که تعاملات اجتماعی ما به شکل‌گیری خودپنداره و ادراک ما از خود کمک می‌کند.
برای مثال، در نظریه مقایسه اجتماعی، ما با مقایسه خود با دیگران، به وضعیت خود آگاه می‌شویم. پس بسته به اینکه با چه کسانی در ارتباط هستید، احساستان در مورد خودتان نیز متفاوت خواهد بود!
۴. پیشداوری‌های ما درباره دیگران بسیار موثر هستند
یکی از پدیده‌های رایج در مطالعات روانشناسی اجتماعی، پدیده تأیید انتظارات است. اینکه ما تمایل داریم ویژگی‌های غیرمعمول افراد را نادیده بگیریم و به دنبال شواهدی باشیم که باورهای قبلی ما را در مورد آنها تأیید کند.
برای مثال، اگر فرد نژادپرستی معقتد است که سیاه‌پوستان از هوش کمتری برخوردار هستند در برخورد با یک فرد باهوش سیاه‌پوست، معمولاً به شکلی ناآگاهانه، رفتارهای هوشمندانه او را نادیده می‌گیرد تا به باورش در مورد این گروه از افراد، آسیبی وارد نشود.
رفتارهای اجتماعی اساس قضاوت‌های ما را تعیین می‌کند.
۵. انسان‌ها بر اساس رفتارهای اجتماعی در مورد شخصیت دیگران قضاوت می‌کنند
اگر ببینید شخصی جوان در اتوبوس یا مترو جای خود را به فرد سالمند می‌دهد، چه احساسی در مورد او خواهید داشت؟
پاسخ این سوال نشان می‌دهد که ما معمولاً بر اساس رفتارهایی که در موقعیت‌های اجتماعی می‌بینیم، در مورد دیگران قضاوت می‌کنیم.
همانطور که قبلاً گفتیم، رفتارهای انسان‌ها می‌تواند در موقعیت‌های مختلف متفاوت باشد.
بنابراین، اینکه ما به سهولت و بر اساس رفتارهای محدودی که از یک فرد دیده‌ایم، در مورد شخصیت وی قضاوت می‌کنیم، همیشه مورد توجه روانشناسان اجتماعی بوده است.
سخن پایانی
اکثر ما هرگز برای مدت طولانی در تنهایی باقی نمی‌مانیم. حتی اگر انسان تنهایی باشیم، تعدادی زیادی از انسان‌ها را می‌شناسیم و با آنها تعامل می‌کنیم.
این مسئله به ویژه در عصر شبکه‌های مجازی بسیار پررنگ‌تر شده است.
با این حال، اگر می‌خواهید بدانید که دیگران تا چه اندازه می‌توانند با افکار، احساسات و اعمال شما تاثیرگذار باشند، هیچ حیطه‌ای مانند روانشناسی اجتماعی، پاسخگوی شما نخواهد بود.
مطالعه رفتار و فرآیندهای ذهنی انسان در موقعیت‌های اجتماعی، اساسی‌ترین دغدغه روانشناسان اجتماعی است.
معرفی این حیطه که یکی از جذاب‌ترین گرایش‌ها در روانشناسی است، موضوع مقاله‌ای بود که خواندید. ما همچنین به معرفی مهمترین ایده‌های اساسی و مهمترین موضوعات مورد مطالعه توسط روانشناسان اجتماعی پرداختیم که امیدواریم برای شما مفید بوده باشد.
در اخر، این نکته را فراموش نکنید که برای داشتن فهم بهتری از خود، باید دیگران را بهتر بشناسیم، و این یعنی همه ما نیاز داریم تا مانند روانشناسان اجتماعی، در مورد روابط، تعاملات و موقعیت‌های اجتماعی مطالعه کنیم. از اینکه تا به انتهای این مطلب با ما همراه بودید، از شما متشکریم.
