سرگیجه یکی از شایع‌ترین علل مراجعات پزشکی است. در بیشتر از موارد علت سرگیجه به طور دقیق مشخص نیست. اما به طور کلی سرگیجه، احساس حرکت در زمانی است که فرد در حال حرکت نیست. یا ممکن است فرد احساس کند اجسام ثابت در حالت حرکت حرکت هستند.
افرادی که دچار مشکل سرگیجه هستند عمدتاً احساس گیجی دارند یا احساس می‌کنند محیط اطراف در حال چرخش است. اما مشکل سرگیجه با سبکی سر متفاوت است.
سرگیجه امکان دارد علل گوناگونی داشته باشد. در این مقاله با علل مختلفی که امکان دارد سبب سرگیجه شود یا احساس تهوع ایجاد کند بیشتر خواهیم پرداخت.
سرگیجه
ممکن است بسیاری از ما در طول روز یا هنگامی که دچار می‌شویم از خود سؤال کنیم که چرا گیج هستیم و تعادل خود را از دست می‌دهیم؟
مشکل گیجی که گاهی اوقات در افراد بالغ رخ می‌دهد مشکل رایجی است. اما شاید خبر نداشته باشید که سرگیجه حالت تشدید شده‌ی گیجی می‌باشد و این که احساس می‌کنید اتاق دور سر شما می‌چرخد، هم مشکل رایجی بین افراد بالغ محسوب می‌شود. تا جایی که حدود ۴۰ درصد از افراد بالای ۴۰ سال حداقل یک بار در زندگی خود سرگیجه را تجربه خواهند کرد.
در ادامه با علل گوناگونی که سبب گیجی و سرگیجه می‌شوند و راه‌های مقابله با سرگیجه بیشتر آشنا خواهیم شد.
نمونه رایج‌ترین علت مشکل سرگیجه
• سرگیجه حالت خوش خیم ناگهانی (BPPV)
• بیماری مینیر (Meniere)
• سرگیجه حاد
احساس گیجی به سبب اختلال در گوش داخلی:
اگر مایع گوش داخلی حرکت و وارد کانال‌های گوش داخلی شوند امکان دارد احساسی کوتاه از چرخیدن محیط دور سر خود کنید. این مشکل بدون مصرف دارو و عمل و با استفاده از روش‌های درمانی دیگر قابل بر طرف شدن است.
این مشکل با اهمیت‌ترین اختلال در گوش درونی می‌باشد با این حال فقط ۱ نفر از ۱۰۰۰ نفر در ۱ سال مبتلا به این بیماری می‌شوند. با وجود اینکه امکان دارد این بیماری در هر سنی رخ بدهد اما عمدتاً در افرادی با سن بالا رخ می‌دهد.
سیستم کنترل جریان خون
پژوهشگران پی برده‌اند که سیستم تنظیم و مهار کننده گوش داخلی در کنترل و مهار جریان خون بدن نیز نقش دارد. زمانی که فرد از وضعیت خوابیده به وضعیت ایستاده تغییر حالت می‌دهد دو سیستم در گوش داخلی جاذبه را تشخیص خواهند داد. این تشخیص سبب می‌شود که به سیستم قلبی عروقی فرمان تنظیم جریان خون به منظور تطابق با وضعیت جدید بدن ارسال شود. این روند تغییر جریان خون قادر خواهد بود سبب ایجاد احساس گیجی شود.
کمبود ویتامین B12 و تأثیر آن در سرگیجه:
کمبود ویتامین‌های مورد نیاز بدن می‌تواند منتج به مشکلاتی نظیر پایین آمدن فشار خون و کند شدن جریان خون مغز شود. تشخیص کمبود ویتامین B12 فوق‌العاده ساده می‌باشد و به آسانی قابل رفع کردن است. پایین آمدن میزان ویتامین B12 از جمله مواردی است که بعضی مواقع در تشخیص علت‌های سرگیجه به آن توجه نمی‌شود. گوشت، لبنیات و صبحانه کامل منابع خوبی از ویتامین B12 می‌باشند.
رابطه بیماری قلبی و سرگیجه
یکی از علت‌های احساس گیجی، حرکت سریع می‌باشد. نظیر زمانی که خوابیده‌اید و ناگهان می‌نشینید. اما گاهی اوقات گیجی و سرگیجه از علائم بیماری قلبی می‌باشد. از میان امراض قلبی و عروقی که سبب سرگیجه می‌گردند، اختلال در دریچه قلب، فیبریلاسیون دهلیزی یا سختی سرخ رگ‌ها شایع‌ترین آنها می‌باشند. بیماری‌هایی از این دست به دلیل کاهش جریان خون وارده به مغز باعث بروز اختلال سرگیجه خواهند شد.
رابطه میگرن و سرگیجه
این حقیقت گاهی اوقات باعث تعجب خواهد شد که سرگیجه در بیشتر اوقات با میگرن مرتبط است. علائم دیگر میگرن که باعث سرگیجه می‌شود؛ حساسیت به حرکت، نور و صدا است. در حدود ۴۰ درصد از مبتلایان به میگرن احساس گیجی و سرگیجه را تجربه می‌کنند.
رابطه سرگیجه و اضطراب
شمار زیادی از افراد که تجربه سرگیجه داشته‌اند به خصوص بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی امکان دارد مبتلا به مشکل اضطراب هم باشند.
در قیاس با افرادی که دچار اضطراب نمی‌باشند، افرادی با اختلال اضطراب درگیر هستند در محیط جنب و جوش ، دارای تحرک بیشتری خواهند بود. تحرکی که در جهت هم سو شدن با حرکت محیط خواهد بود. این افراد امکان دارد به صورت غیر طبیعی به محرک‌های بصری عکس‌العمل نشان دهند. چرا که سرگیجه آنها با تماشای اجسام در حرکت یا زمان راه رفتن از کنار یک مغازه پر نور و روشن بیشتر خواهد شد.
کشتی، قایق و تخت آبی سبب سرگیجه خواهند شد.
این اتفاق بسیار متداول می‌باشد که بعد از بازگشت از سفر با کشتی احساس گیجی داشته باشید. دکتر کارول فوستر، پژوهشگر دانشگاه کلادرو اعتقاد دارد که: برای بعضی از افراد امکان دارد حتی تا یک سال پس از سفر روی آب احساس سرگیجه ادامه داشته باشد. حدود ۷۵ درصد از ملوانان تجربه احساس گیجی را دارند. هواپیما، ماشین، قطار و مترو و حتی دراز کشیدن روی تخت آبی هم ممکن است سبب سرگیجه شود.
اثرات دارو بر گیجی و سرگیجه
داروهای متعددی وجود دارند که قادر خواهند بود سبب سرگیجه شوند که حتی نام بردنشان هم فوق‌العاده طولانی خواهد شد. به طور مثال مصرف دوز زیادتر از مقدار تجویز شده‌ی توسط پزشک ،داروی فشار خون از دلایلی است که سبب سرگیجه خواهد شد. با این وجود نباید متصور شد که به دلیل امکان بروز سرگیجه هیچ دارویی را نباید مصرف کرد. اثرات یک دارو روی هر فرد گوناگون خواهد بود و تشخیص این مورد با پزشک متخصص خواهد بود.
سرگیجه دهیدراسیون و برنامه غذایی نامناسب
کم‌آبی خفیف هم می‌تواند یکی از دلایلی باشد که به فرد احساس گیجی و سرگیجه دست خواهد داد. کم‌آبی قادر خواهد بود سبب افت فشار خون شود که خود منتج به سرگیجه خواهد شد. البته نمی‌بایست فراموش کرد که گاهی برنامه‌های غذایی سبب کم‌آبی خواهند شد و بر احساس گیجی و سرگیجه مؤثر است.
دورنمای بیماری‌های مرتبط با مشکل سرگیجه (VAD) نیز به دلیل آن ارتباط دارد. حملات سرگیجه حاد معمولاً کمتر از ۲۴ تا ۴۸ ساعت به طول خواهد انجامید. بیماری مینیر نیز درمانی ندارد، اما شیوه‌هایی به منظور کنترل علائم آن وجود دارد.
دلایل بیماری‌های مرتبط با مشکل سرگیجه
در حالت کلی مشکل سرگیجه به دو دسته تقسیم خواهند شد:
سرگیجه محیطی: که به دلیل مشکلات گوش داخلی یا عصب تعادلی اتفاق خواهد افتاد. قسمتی که نقطه اتصال عصب تعادلی گوش داخلی به مغز می‌باشد.
سرگیجه مرکزی: زمانی پیش می‌آید که مغز به ویژه مخچه دچار مشکل می‌شوند. مخچه بخشی از پس مغز می‌باشد که مسئولیت هماهنگی حرکات و تعادل را بر عهده دارد.
علل مشکل سرگیجه محیطی
نزدیک به ۹۳ درصد از موارد سرگیجه‌ها ناشی از سرگیجه محیطی می‌باشند. در چنین موقعیتی یکی از علل زیر امکان دارد عامل بوجود آمدن سرگیجه باشد:
سرگیجه وضعیتی خوش خیم ناگهانی (BPPV)
این نوع از اختلال سرگیجه با تغییراتی ویژه در وضعیت سر بوجود می‌آید. این سرگیجه از بلورهای کلسیمی که در کانال های نیم دایره گوش شناور می‌باشند، ناشی خواهد شد.
بیماری Meniere
این نوع سرگیجه در واقع به علت وجود گونه‌ای اختلال گوش داخلی می‌باشد که بر تعادل و شنوایی اثر گذار خواهد بود.
وستیبولوپاتی حاد محیطی (APV)
این سرگیجه نیز ناشی از ملتهب شدن گوش داخلی می‌باشد که سبب شروع ناگهانی سرگیجه خواهد شد.
علل دیگری نیز وجود دارند که باعث بوجود آمدن سرگیجه محیطی می‌گردند. گاهی اوقات این نوع از سرگیجه امکان دارد نتیجه یکی از موارد زیر نیز باشند:
ارتباط غیر طبیعی بین گوش میانی و گوش داخلی یا فیستول پری لنفاوی
ساییدگی کلستاتاتوما یا ساییدگی متأثر از یک کیست در گوش داخلی
اتواسکلروز یا رشد غیر معمول استخوان در گوش میانی
علت مشکل سرگیجه مرکزی
سرگیجه مرکزی، امکان دارد متأثر از یکی از عوامل زیر باشد:
سکته مغزی
وجود تومور در مخچه
میگرن
ام اس
نشانه‌های بیماری مرتبط با مشکل سرگیجه
سرگیجه بسیار به بیماری حرکت یا حسی شباهت دارد.
در این بیماری مثل این می‌ماند که اتاق در حال گردش است. نشانهای بیماری‌های ناشی از سرگیجه عبارت هستند از:
حالت تهوع
استفراغ
سردرد
به هم خوردن تعادل زمان راه رفتن
تشخیص بیماری‌های در ارتباط با سرگیجه
تشخیص بیماری‌های در ارتباط با سرگیجه تحت تاثیر علل گوناگونی قرار دارد که بعضی از با اهمیت‌ترین این دلایل عبارت هستند از :
آیا سرگیجه شما واقعی است؟
علت سرگیجه، محیطی می‌باشد یا مرکزی؟
آیا سرگیجه عوارض خطرناکی در پی دارد؟
هر چند نشانه‌ها بسیار شبیه به هم می‌باشد. اما پزشکان قادر هستند با پرسیدن یک سؤال ساده سرگیجه را از احساس سبکی در سر تشخیص خواهند داد.
آن پرسش این است که”آیا احساس می کنید دنیا دور سر شما در حال چرخش است یا در سر خود احساس سبکی می‌کنید؟” اگر به فکر می کنید که دنیا دور سر شما در حال چرخیدن است، شما دچار مشکل سرگیجه واقعی می‌باشید. اما اگر در سر خود احساس سبکی می‌کنید، این احساس تنها حالت گیجی می‌باشد.
آزمایش‌هایی که به منظور تشخیص نوع سرگیجه انجام می‌دهند
انجام بعضی از آزمایش‌ها قادر خواهند بود کمک کنند نوع سرگیجه هرچه سریع‌تر مشخص شود. این آزمایش‌ها عبارت هستند از:
۱( آزمون رانش سر
در این آزمایش بیمار به بینی آزمون‌گر نگاه خواهد کرد و آزمون‌گر سرش سریع به یک طرف حرکت خواهد داد. پس از آن حرکت درست چشم را جستجو خواهد کرد.
۲) آزمون رومبرگ
در این آزمون بیمار می‌بایست با چشم‌های بسته و پاهای با حالت روی هم گذاشته بایستد. بعد از آن چشم‌های خود را ببندد و تلاش کند تا جایی که امکان دارد تعادل خود را حفظ کند.
۳ ( آزمون Fukuda-Unterberger
در این آزمایش از بیمار درخواست خواهد شد تا در حالتی که چشم‌های خود را بسته است، بدون حرکت اضافه به پهلوها، در جا بزند.
۴) آزمون دیکس- هالپایک
در این آزمون بیمار در حالتی که بر روی میز معاینه قرار گرفته است، به سرعت از حالت نشسته به حالت خوابیده تغییر وضعیت می‌دهد.
در وضعیتی که سرش کمی به سمت راست و یا کمی به سمت چپ خم می‌باشد. در این بین پزشک حرکات چشم‌ها را بررسی خواهد کرد تا بیشتر به علل سرگیجه پی ببرد.
۵. تست‌های تصویربرداری
در بعضی مواقع تست‌های تصویربرداری بهترین روش به منظور تشخیص می‌باشد. از جمله کاراترین تست‌های تصویربرداری برای بیماری‌های در ارتباط با سرگیجه عبارت می‌باشند از:
سی تی اسکن
ام آر آی
نشانه‌های هشدار برای مشکل سرگیجه
اگر درگیر مشکل سرگیجه می‌باشید، بهتر است نشانه‌های هشدار زیر را جدی تلقی کنید:
سرگیجه ناگهانی که به دلیل آن تغییر موقعیت نباشد.
گیجی سر به همراه با نشانه‌های عصبی نظیر فقدان هماهنگی شدید میان عضلات یا ضعف شدید.
سرگیجه به همراه ناشنوایی و عدم وجود سابقه بیماری Meniere
درمان بیماری در ارتباط با سرگیجه
درمان بیماری‌هایی در ارتباط با سرگیجه به سبب پدید آمدن آن بستگی خواهد داشت. (داروهایی که برای رفع انسداد گوش داخلی VBA ها) مشهورترین داروهایی می‌باشند که مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آنتی هیستامین ها (پرومتازین، بتاهیستین)
بنزودیازپین ها (دیازپام، لورازپام)
ضد تهوع ها (پروکلروپرازین، متوکلوپرامید)
در اکثر مواقع درمان‌های شایع علت‌های خاص سرگیجه شامل موارد زیر می‌باشد:
استراحت، مصرف داروهای VBA و داروهای ضد میکروبی
BPPV
کوشش به منظور تغییر وضعیت Epley ، حرکتی ویژه که کریستال های کلسیم را نرم خواهد کرد و آنها را از کانال گوش پاک خواهد کرد.
استراحت، و مصرف داروهای VBA
داروهای ضد تهوع
داروهای ادرارآور
علت‌های مرتبط با سرگیجه
بعضی از عوامل می‌باشند که خطر مبتلا شدن به سرگیجه را در فرد افزایش می‌دهند. علت‌هایی که ریسک این بیماری را در فرد افزایش می دهند عبارت هستند از:
امراض قلبی عروقی به خصوص در افراد سن بالا
عفونت گوش، که سبب عدم تعادل در گوش داخلی خواهد شد.
سابقه ضربه به سر
داروهایی نظیر داروهای ضد افسردگی و ضد روان پریشی
علل سرگیجه که چندان رایج نمی‌باشند
علل متعدد دیگری وجود دارند که سبب سرگیجه خواهند شد اما چندان رایج نمی‌باشند. با این وجود ضروری است همیشه احساس گیجی و سرگیجه را جدی بگیرید. چرا که در کنار علل دیگر قادر خواهند بود نشانهای از یک مشکل جدی‌تر خواهد بود. به طور حتم به دکتر خود برای بررسی دلایلی که سبب سرگیجه شما خواهد شد مراجعه کنید.
یکی از بیماری‌های نادری که با سرگیجه مرتبط است بیماری نشانگان منییر می‌باشد.
اگر سرگیجه‌های طولانی مدت به همراه شنیدن اصواتی در یکی از گوش‌های خود را تجربه می‌کنید می‌بایست به منظور بررسی احتمال ابتلا به بیماری سندروم منییر به پزشک متخصص مراجعه کنید.
البته فراوانی این بیماری تنها ۰.۲ درصد از جمعیت جهان می‌باشد که در میان افراد ۴۰ تا ۶۰ ساله مشاهده خواهد شد.
سخن آخر:
دلایل گوناگونی می‌تواند سبب سرگیجه ناگهانی شود و بعضی از آنها جدی‌تر هستند. به همین دلیل، شما باید به محض هر گونه احساس سرگیجه سریعاً به پزشک متخصص مراجعه کنید.
این مقاله صرفاً به منظور بالا بردن اطلاعات عمومی شما تنظیم شده است. بنابراین بهتر است شما مشکل سرگیجه را بسیار جدی بگیرید زیرا برای مثال بعضی از مشکلات همراه با سرگیجه ناگهانی نشانه‌های مربوط به سکته مغزی خواهند بود. همین مثال خود نشان دهنده اهمیت مراجعه به موقع به متخصص می‌باشد.
